Description: Factsheets van de platwormen van het leefgebiedenbeleid.

Description: In 2005 werd onverwachts de zeggekorfslak op twee plaatsen in Zuid-Holland aangetroffen (Boesveld, 2005). De zeggekorfslak staat op de Habitatrichtlijn en geniet wettelijke bescherming. Om hieraan invulling te kunnen geven is het voor de provincie Zuid-Holland van belang om goede informatie over de verspreiding, biotoopkeuze en beheer van deze soort te hebben. In 2006 heeft de provincie daarom aan EIS-Nederland de opdracht gegeven om het voorkomen van de soort in de provincie in kaart te brengen. \nTijdens het in 2006 uitgevoerde veldwerk is V. moulinsiana in totaal in negen (deel)gebieden aangetroffen: Nieuwkoopse plassen, Kagerplassen, Braassemermeer en Wijde Aa, Rotte, Hennipsloot en Lange Vaart, Vlietlanden, Kinderdijk, Groote- of Achterwaterschap en De Alblas. Met uitzondering van de Nieuwkoopse plassen waar slechts \xc3\xa9\xc3\xa9n populatie werd gevonden, werden in al deze gebieden meerdere of zelfs vele populaties aangetroffen. Vooral in de Hooge Boezem van de Overwaard bij Kinderdijk is de soort erg talrijk. Naar schatting kwamen langs een traject van circa 100 meter tienduizenden zeggekorfslakken voor. De dichtheden lopen hier op tot circa 500 exemplaren per vierkante meter. Ook bij het Norremeer in het Kagerplassengebied werden plaatselijk zulke dichtheden geschat. Bij Kinderdijk strekt het leefgebied van V. moulinsiana zich uit langs een groot deel van de boezem de Groote of Achterwaterschap. Vanaf Kinderdijk tot aan het plaatsje Donk, een afstand van ca 11 km komt de soort voor. \nOndanks dat de soort veel algemener blijkt te zijn dan altijd werd aangenomen is ze toch kritisch in haar biotoopkeuze. In Zuid-Holland bestaat de biotoop vooral uit brede, moerassige oevers, bij voorkeur verlandingsoevers, met veel vegetaties van grote zeggen. De oevers dienen sinds lange tijd extensief beheerd te worden en grotendeels onbeschaduwd te zijn. Het is van belang dat er een permanent hoog grondwaterpeil is (meestal op maaiveld tot 10 cm onder maaiveld). Deze biotoopkeuze wijkt duidelijk af van de vindplaatsen in Zuid-Limburg waar ze in broekbossen in beekdalen met kalkrijke kwel gevoede moeraszeggenvegetaties is gevonden (Gmelig Meyling et al 2006). De dichtheden zijn in de Zuid - Limburgse biotopen overigens beduidend lager dan in Zuid-Holland. Het merendeel van de Nederlandse populaties bevindt zich in Zuid-Holland. Daarnaast zijn ook de dichtheden die in Zuid-Holland zijn aangetroffen veel hoger dan de elders gemelde dichtheden. Hierbij moet wel worden aangetekend dat het onderzoek naar de verspreiding van de soort in Nederland nog in volle gang is. \nDe zeggekorfslak blijkt voornamelijk beperkt tot extensief beheerde biotopen. Bij extensief begrazing door schapen weet de soort zich goed te handhaven, zoals blijkt op dijktrajecten langs de Groote of Achterwaterschap. Klepelen en intensief maaien zijn echter wel nadelig. Op plaatsen met een dergelijk beheer werd de soort niet aangetroffen. Niets doen of zeer extensief (gefaseerd)maaien zijn goede beheersmethoden. Wel dient men er bij het nietsdoen beheer er voor te waken dat door verruiging zeggenvegetaties kunnen verstikken. \nDe zeggekorfslak werd het meeste aangetroffen op moeraszegge (Carex acutiformis) maar was tevens vaak aanwezig op oeverzegge (C. riparia) en pluimzegge (C. paniculata). Gedurende het onderzoek werd steeds meer duidelijk dat pluimzegge zeer belangrijk is voor de zeggekorfslak. In al de onderzochte gebieden is ze op deze zeggesoort aangetroffen en de aantallen kunnen oplopen tot enkele honderden dieren per pol. \nDe compacte pollen bieden uitstekende bescherming tegen weer- en beheersinvloeden. Het voorkomen louter op riet zoals Langs de Hennipsloot nodigt uit tot aanvullend onderzoek.

Description: Het vliegend hert in Gelderland resultaten 2003 \nIn 2003 is er in opdracht van provincie Gelderland en LNV door EIS-Nederland en Alterra voorbereidend onderzoek naar het Vliegend hert in de provincie Gelderland uitgevoerd. Dit met als doel om meer informatie over de verspreiding en biotoopvoorkeur van de soort in de provincie Gelderland te verkrijgen. Deze gegevens moeten een basis vormen voor verder onderzoek voor een mogelijk in de toekomst op te stellen soortbeschermingsplan. De belangrijkste nieuwe informatie die het in 2003 uitgevoerde onderzoek heeft opgeleverd is: \n- De soort blijkt in het ZO van de Veluwe niet verdwenen te zijn maar nog steeds in klein aantal voor te komen. \n- In het Rijk van Nijmegen blijkt de soort op meer plaatsen te zitten dan verwacht \n- In de aan Gelderland grenzende delen van Utrecht is de soort verdwenen \n- Het gericht zoeken van het Vliegend hert is te tijdrovend om als inventarisatiemethode te kunnen dienen. \n- Een experiment met het lokken van vliegend hert met vallen met kersen heeft geen resultaat opgeleverd. \n- Het door middel van oproepjes verzamelen van waarnemingen levert veel waarnemingen op waarvan de meeste op 100 bij 100 meter nauwkeurig. \n- De indruk ontstaat dat het vliegend hert op de Veluwe voorkeur heeft voor tegen de bosrand gelegen dorpjes. Hier zijn houtwallen en grasland (verpopping) dicht bij elkaar aanwezig. Mogelijke extra reden is de daar lagere predatie door wild zwijn.

Description: Libellen in de uiterwaarden rond Zaltbommel \nIn opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de libellen behandeld. De tijdens dit onderzoek ge\xc3\xafnventariseerde uiterwaarden betreffen de Breemwaard, Gamerensche waard, Heesseltsche waard, Hurwenensche waard en de Rijswaard. In totaal werden 23 soorten libellen waargenomen. Door een communicatiefout werd de Heesseltsche waard in het voorjaar niet bezocht. In de overige gebieden varieerde het aantal soorten van 14 tot 17 (zie onderstaande tabel). De verwachting is dat bij verder onderzoek het aantal soorten per uiterwaard niet veel verder zal toenemen.\nUiterwaard Aantal soorten libellen\nBreemwaard 15\nGamerensche waard 17\nHeesseltsche waard 5\nHurwenensche waard 17\nRijswaard 14\nIn totaal zijn er drie soorten vastgesteld die gebonden zijn aan stromend water. Hiervan is alleen de rivierrombout Gomphus flavipes strikt gebonden aan rivieren. De soorten die bij de stilstaande wateren in de uiterwaarden werden aangetroffen betreffen allemaal in Nederland algemene soorten die een weinig stringente biotoopvoorkeur hebben. Opvallend aan de fauna van het rivierengebied is niet het voorkomen van karakteristieke soorten maar vooral de zeldzaamheid van enkele in de rest van Nederland vaak algemene soorten. Het gaat hierbij om soorten als vuurjuffer Pyrrhosoma nymphula, blauwe glazenmaker Aeshna cyanea en de keizerlibel Anax imperator. Op het eerste gezicht lijkt voor deze soorten wel degelijk geschikt biotoop aanwezig te zijn. Het ontbreken van deze soorten heeft mogelijk te maken met het regelmatig overstromen van hun biotoop door de rivier.

Description: Ongewervelde fauna van het Rijntakkengebied, met veldstudie in uiterwaarden rond Zaltbommel deelrapport libellen (odonata) \nIn opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost heeft EIS-Nederland in 2001 en 2002 een inventarisatie uitgevoerd van terrestrische ongewervelde dieren in vijf uiterwaarden langs de Waal rond Zaltbommel (Gelderland). Het gaat om de Breemwaard, de Gamerensche waard, de Heesseltsche waard, de Hurwenensche waard en de Rijswaard. Dit rapport behandelt de resultaten van deze inventarisatie met betrekking tot libellen (Odonata). Het project had als eerste doel om een referentiekader te verkrijgen voor de diversiteit van uiterwaarden van de Rijntakken. Daarnaast worden de resultaten in verband gebracht met het overstromingsregime van de rivier en worden indicatorsoorten bepaald voor biotooptypen in de uiterwaarden. Elke uiterwaard is zowel in 2001 als in 2002 twee keer onderzocht op het voorkomen van libellen. Daarnaast is elk kribvak tijdens veldwerk aan de ecologie van de rivierrombout Gomphus flavipes specifiek onderzocht op het voorkomen van deze soort. Om de resultaten in een breder kader te kunnen plaatsen, is met behulp van het landelijk libellenbestand NVL/De Vlinderstichting/EIS-Nederland een overzicht samengesteld van de soorten die bekend zijn uit de uiterwaarden van de Nederlandse Rijntakken. Aan de hand van dit overzicht zijn de soorten bepaald met een voorkeur voor de Rijntakken. Vanaf 1980 zijn er 45 soorten libellen aangetroffen in het Rijntakkengebied, hiervan zijn er 15 die zich zelden of nooit in het Rijntakkengebied voortplanten en voornamelijk als zwerver zijn waargenomen. Van de 30 overige soorten hebben er 14 een significante voorkeur voor de Rijntakken. In het Rijntakkengebied komen drie soorten voor die gebonden zijn aan stromend water voor. Twee hiervan (Weidebeekjuffer Calopteryx splendens en beekrombout Gomphus vulgatissimus) zijn in het Rijntakkengebied vrij zeldzaam en komen veel algemener voor in beken in het oosten en zuiden van Nederland. De derde soort, de rivierrombout Gomphus flavipes, heeft een zeer sterke voorkeur voor het Rijntakkengebied en het overgrote deel van de Nederlanse populaties bevindt zich hier. Het merendeel van de soorten van het Rijntakkengebied betreffen in Nederland algemene soorten met een weinig kritische biotoopkeuze. Ook een groot deel van de soorten met een voorkeur voor het Rijntakkengebied valt in deze categorie. Een belangrijke uitzondering hierop zijn een drietal soorten (Aeshna isoceles, Brachytron pratense, Libellula fulva) die voorkomen bij wateren met verlandingsvegetaties zoals oude strangen. Deze soorten komen in Nederland vooral voor in laagveenmoerassenen maar zijn daarbuiten vrij schaars. Deze soorten zijn in het rivieengebied vermoedelijk achteruitgegaan maar zijn plaatselijk nog talwijk. Behalve de bovengenoemde soorten van verlandingsvegetaties kwam aan het begin van de 20ste eeuw ook de groene glazenmaker Aeshna viridis, in het Rijntakkengebied voor. Deze soort plant zich alleen voort bij uitgebreide krabbescheervelden, een vegetatietype wat tegenwoordig niet meer in de uiterwaarden te vinden is. In de uiterwaarden van Zaltbommel zijn er 26 soorten libellen aangetroffen. Op de plasrombout Gomphus pulchellus na zijn alle soorten met een voorkeur voor het Rijntakkengebied tijdens de inventarisatie aangetroffen. De soortdiversiteit neemt toe naarmate de afstand tot de rivier toeneemt. De meeste soorten worden aangetroffen op plekken met uitgebreide water- en oevervegetaties. Deze vegetaties zijn vooral aanwezig in de geulen tegen de winterdijk aan. Frequentere en intensievere overstromingen maken het ontstaan van dit soort vegetatie onmogelijk. Struweel en bos gelegen aan de stroomopwaartse kant lijkt een beschermende werking voor de oevervegetatie te hebben en leidt daardoor tot soortenrijke libellenbiotopen.

Description: Sprinkhanen in de uiterwaarden rond Zaltbommel \nIn opdracht van Rijkswaterstaat, Directie Oost, werd door EIS-Nederland in 2001 een inventarisatie verricht in vijf uiterwaarden langs de Waal ten oosten (rechter- en linkeroever) en westen (linker-oever) van Zaltbommel. Deze inventarisatie dient mogelijk als basis voor verder onderzoek naar de indicatorwaarde van ongewervelden in de uiterwaarden. De inventarisatie richtte zich op sprinkhanen, libellen, bijen, wespen, zweefvliegen en spinnen. In dit rapport worden de resultaten met betrekking tot de sprinkhanen behandeld. De tijdens dit onderzoek ge\xc3\xafnventariseerde uiterwaarden betreffen de Breemwaard, Gamerensche waard, Heesseltsche waard, Hurwenensche waard en de Rijswaard. In totaal werden twaalf soorten sprinkhanen waargenomen. Het aantal soorten per uiterwaard varieerde van 9 tot 12 (zie onderstaande tabel). De verwachting is dat bij verder onderzoek het aantal soorten per uiterwaard rond de 12 blijft.\nUiterwaard Aantal soorten sprinkhanen\nBreemwaard 10\nGamerensche waard 9\nHeesseltsche waard 9\nHurwenensche waard 11\nRijswaard 12\nVan de negen in het Nederlandse uiterwaardengebied algemene soorten werden er acht aangetroffen. Twee Nederlandse soorten, de bramensprinkhaan Pholidoptera griseoaptera en het kalkdoorntje Tetrix tenuicornis, hebben een belangrijk deel van hun areaal in het uiterwaardengebied. De bramesprinkhaan is algemeen in alle onderzochte uiterwaarden aangetroffen. Het kalkdoorntje is in 1994 bij de spoordijk bij Zaltbommel gevonden maar is bij de huidige inventarisaties niet aangetroffen. Op de gouden sprinkhaan Chrysochraon dispar na zijn alle aangetroffen soorten algemeen in Nederland. De gouden sprinkhaan is vrij zeldzaam en staat op de Rode lijst als kwetsbaar. De precieze biotoop van deze soort in de uiterwaarden is niet bekend. Wel lijkt het erop dat deze soort in de uiterwaarden veel drogere biotopen prefereert dan in de rest van Nederland. Sprinkhanen zijn in Nederland een soortenarme groep en in de uiterwaarden komen relatief weinig karakteristieke soorten voor. Dit maakt sprinkhanen ten opzichte van soortenrijkere groepen minder geschikt om als indicatoren te dienen. Wel is het misschien mogelijk om uitspraken te doen aan de hand van kwantitatieve gegevens maar hierover is nog weinig informatie beschikbaar.