Abstract: The Eneolithic copper mine at Mali Sturac was discovered in 1980 and subsequently investigated to a smaller extent from 1981 to 1987. In 2010 the investigations at Prljusa were reactivated with the aim of defining how much and how long the mine had been exploited during prehistory. Pilot geophysical studies were followed by more extensive explorations in 2011. They focused on a zone related to Shafts 4 and 6, discovered in 1987. The geophysical explorations have comprised the methods of selfpotential - SP, electrical scanning - ES and seismic profiling with one geophone - SGRP. The explorations covered a surface of 400 m? including five sections, each 50 m long, with 2 m intervals between them. These investigations identified underground channels in Shaft 4 and Shaft 6. Three meters below Shaft 4, a large underground gallery was found and in the continuation of the entrance of Shaft 6, a 10 m long horizontal channel was detected. Northwards from Shaft 4 and Shaft 6, at a distance of 6-8 m, at least six mining shafts were detected. However, they are not visible on the surface because their entrances are filled with loose material. The investigations carried out in 2011 proved that geophysical investigations are an efficient method for studying old mining works and, therefore, it has been decided to continue with this type of exploration.

Abstract: For thousands of years, humans moved across the “Southern Arc,” the area bridging Europe through Anatolia with West Asia. We report ancient DNA data from 727 individuals of this region over the past 11,000 years, which we co-analyzed with the published archaeogenetic record to understand the origins of its people. We focused on the Chalcolithic and Bronze Ages about 7000 to 3000 years ago, when Indo-European language speakers first appeared. RATIONALE Genetic data are relevant for understanding linguistic evolution because they can identify movement-driven opportunities for language spread. We investigated how the changing ancestral landscape of the Southern Arc, as reflected in DNA, corresponds to the structure inferred by linguistics, which links Anatolian (e.g., Hittite and Luwian) and Indo-European (e.g., Greek, Armenian, Latin, and Sanskrit) languages as twin daughters of a Proto-Indo-Anatolian language. RESULTS Steppe pastoralists of the Yamnaya culture initiated a chain of migrations linking Europe in the west to China and India in the East. Some people across the Balkans (about 5000 to 4500 years ago) traced almost all their genes to this expansion. Steppe migrants soon admixed with locals, creating a tapestry of diverse ancestry from which speakers of the Greek, Paleo-Balkan, and Albanian languages arose. The Yamnaya expansion also crossed the Caucasus, and by about 4000 years ago, Armenia had become an enclave of low but pervasive steppe ancestry in West Asia, where the patrilineal descendants of Yamnaya men, virtually extinct on the steppe, persisted. The Armenian language was born there, related to Indo-European languages of Europe such as Greek by their shared Yamnaya heritage. Neolithic Anatolians (in modern Turkey) were descended from both local hunter-gatherers and Eastern populations of the Caucasus, Mesopotamia, and the Levant. By about 6500 years ago and thereafter, Anatolians became more genetically homogeneous, a process driven by the flow of Eastern ancestry across the peninsula. Earlier forms of Anatolian and non–Indo-European languages such as Hattic and Hurrian were likely spoken by migrants and locals participating in this great mixture. Anatolia is remarkable for its lack of steppe ancestry down to the Bronze Age. The ancestry of the Yamnaya was, by contrast, only partly local; half of it was West Asian, from both the Caucasus and the more southern Anatolian-Levantine continuum. Migration into the steppe started by about 7000 years ago, making the later expansion of the Yamnaya into the Caucasus a return to the homeland of about half their ancestors. CONCLUSION All ancient Indo-European speakers can be traced back to the Yamnaya culture, whose southward expansions into the Southern Arc left a trace in the DNA of the Bronze Age people of the region. However, the link connecting the Proto-Indo-European–speaking Yamnaya with the speakers of Anatolian languages was in the highlands of West Asia, the ancestral region shared by both. Many partings, many meetings: How migration and admixture drove early language spread. Westward and northward migrations out of the West Asian highlands split the Proto-Indo-Anatolian language into Anatolian and Indo-European branches. Yamnaya pastoralists, formed on the steppe by a fusion of newcomers and locals, admixed again as they expanded far and wide, splitting the Proto-Indo-European language into its daughter languages across Eurasia. Border colors represent the ancestry and locations of five source populations before the migrations (arrows) and mixture (pie charts) documented here.

Abstract: Polities of the ancient Mediterranean world preserved contrasts of ancestry since the Bronze Age but were linked by migration.

Abstract: Pitanje porekla sirovina i puteva kojima su se one kretale verovatno predstavlja jedno od najinteresantnijih proucavanja u oblasti praistorije. Kamene sirovine u najvecoj meri mogu da na opipljiv nacin pokazu konkretne dodire izmedju udaljenih oblasti. Nasa teritorija i praistorijske kulture na njoj, pre svega one neolitske i eneolitske, jos uvek nisu istrazene u toj meri da bi moglo da se govori o cirkulaciji sirovina u okviru samih kultura. Proucavanje mladje faze vincanske kulture, koja je u tehnoloskom smislu vise eneolitska nego neolitska pojava, predstavlja u poslednje vreme teziste u izucavanju vincanske kamene proizvodnje. Znacajno je da se ispita kako se dekadencija jedne kulture odrazava na iskoriscenost sirovina u takvim uslovima: da li smanjenje teritorije utice na smanjenje kvaliteta kamenih sirovina zbog manje dostupnosti lezista kvalitetnijeg kamena i da li se u vecoj meri koriste manje kvalitetne "imitacije" kamena upotrebljavanog u starijim fazama vincanske kulture. Na ova pitanja pokusano je da se odgovori uporedjivanjem kamenih industrija sa dva lokaliteta, iz Vince i Belovoda, sa kojih se kameni materijal ispituje petrografskim analizama. Glavni razlog analiziranja rezultata sa ova dva lokaliteta predstavlja specificnost u razvoju njihovih industrija glacanog kamena. U Vinci, u mladjim slojevima registruje se svojevrsna devalvacija u izboru kamenih sirovina kao posledica teritorijalnog suzavanja same vincanske kulture u njenim kasnim fazama. Sa tim je povezano i opadanje u kvalitetu obrade kamena koje pocinje od gradacke faze i u kasno-vincanskim slojevima postaje veoma upadljivo. Obe pojave iz mladjih slojeva Vince mogu da se povezu i sa ulazenjem metalurgije u svakodnevni zivot vincanske populacije. Iz tog razloga napravljena je paralela sa lokalitetom Belovode koje traje samo tokom starije faze vincanske kulture i nesumnjivo je metalursko naselje. Nemarnost u obradi kamena ovde se prati vec od rane vincanske kulture, a izbor sirovina ukazuje na lokalne izvore teritorijalno povezane sa lezistima bakarne rude. Prilikom proucavanja porekla i cirkulacije kamenih sirovina tokom neolita i eneolita moraju se imati u vidu neki opsti momenti u razvoju proizvodnje i upotrebe kamenih predmeta. Na teritoriji danasnje Srbije, u ranom i delom u srednjem neolitu evidentno je prisustvo mezolitske tradicije u odabiru sirovina i obradi kamena. Rec je o mikrolitskom orudju i eksploataciji u tehnoloskom smislu manje kvalitetnih sirovina (gorski kristal, kvarcit i opal) koji ukazuju na mozda jos uvek aktivan brzi lov lukom i strelom i povecanu potrebu za sirovinama za izradu lovnog oruzja sa jednokratnom namenom. I pored svih ovih primera, na osnovu sadasnjeg nivoa istrazenosti, ne moze da se govori o eksploataciji tacno definisanih izvora kamena, vec samo o orijentisanosti na istu vrstu stene/minerala, bez obzira odakle oni poticu, sto ukazuje na neku vrstu organizovanog dobavljanja sirovina. Pomenuta uniformnost u izboru sirovina se prati u industriji okresanog kamena, dok u izradi orudja, od glacanog kamena, kao potpuno novoj proizvodnji, nije zabelezeno nikakvo pravilo u odabiru sirovina. Prvi prelomni momenat u razvoju kamene industrije tokom neolita nastaje u klasicnoj fazi starcevacke i produzice se tokom vincanske kulture. U industriji glacanog kamena uvodi se uniformnost u izboru sirovina i izradi orudja. Pocinju da preovladavaju makroskopski identicne finozrne sivozelene stene od kojih se prave iskljucivo sekire, tesle i dleta. Drugi prelomni momenat nastaje u gradackoj fazi uvodjenjem tzv. "lakog belog Kamena" u proizvodnju kamenog orudja sto je donelo nemarnost i povrsnost u obradi kamena, potvrdjujuci tezu da se degradacija i iscezavanje jedne kulture najpre primecuje u tehnoloskim promenama. Odredjene zakonitosti u nabavljanju kamenih sirovina su sigurno postojale tokom neolita. Ono sto je za sada nepoznato je kako je kamen dobavljan: da li su postojala tacno definisana lezista i kamenolomi iz kojih je vadjen, ili je nasumicno sakupljana naizgled ista sirovina. U industriji glacanog kamena starcevacko-vincanskog tehnokompleksa su makroskopskim putem do sada ustanovljene dve velike grupe stena koje dominiraju u materijalu i koje su grupisane samo na osnovu fizicko-tehnickih osobina: finozrne sivozelene i "lake bele stene". Upravo zato je reseno da se ove dve siroko definisane grupe stena preciznije odrede. Izvrsene su mikroskopske analize na odabranom uzorku sa vise lokaliteta u Srbiji, iz razlicitih faza neolita: Vinca, Belovode, Lepenski Vir, Donja Branjevina. U ovom radu dati su rezultati analiza materijala iz Vince i sa Belovoda koji su odabrani zbog svoje kulturne i teritorijalne srodnosti. Petrografskom analizom sirovina sa lokaliteta Vinca i Belovode ustanovljeno je da su tokom cele vincanske kulture u materijalu industrije glacanog kamena bile najzastupljenije finozrne sivozelene stene, koje po svojim mineralosko-petrografskim karakteristikama odgovaraju najcesce kornitima pegavim i zelenim skriljcima, redje metaalevrolitima, dijabazima metamorfisnim u razlicitom stepenu. One vincanskoj industriji glacanog kamena daju specifican i prepoznatljiv izgled. Druge po zastupljenosti su bile tzv. "lake bele stene" u mladjevincanskim slojevima, koje i postaju obelezje ovog perioda. Sirovine opredeljene u te dve grupe daju posebno obelezje vincanskoj industriji glacanog kamena i najvise doprinose da uniformnost koja je primecena u kamenoj industriji vincanske kulture, posebno na teritoriji centralne Srbije, postane tako ocigledna. To nam, s jedne strane govori da je praistorijski covek umeo da prepozna i smisleno odabere odredjeni materijal za izradu alatki, a s druge strane, ovakva ujednacenost moze da ukaze i na postojanje lezista odakle je vrsena eksploatacija. Iako jos uvek nema jasnih dokaza o lezistu/lezistima odakle analizirani materijal potice, postoje izvesni pokazatelji koji bi mogli da ukazu na podrucje eksploatacije kamena. Najpre treba iskljuciti mogucnost da je sirovina organizovano sakupljana iz recnog korita, iako se oba lokaliteta nalaze na rekama (Vinca na Dunavu, a Belovode na Mlavi). S obzirom na dimenzije alatki, koje su relativno velike smatra se da uglavnom nisu pravljene od recnih oblutaka, od kojih se obicno dobijaju sitniji artifakti. Petrografski kriterijumi omogucavaju da se, pre svega, nekoliko izdvojenih grupa stena, posmatraju u okviru jednog genetskog procesa. Tako korniti, pegavi skriljci i delom zeleni skriljci sa lokaliteta Vinca pokazuju izvestan kontinuitet i moze se pretpostaviti da su prikupljeni iz razlicitih delova jednog kontaktno-metamorfnog oreola. "Lake bele stene" koje su u ovom slucaju predstavljene silifikovanim magnezitima, mogu se vezati za podrucja u kojima su rasprostranjeni serpentiniti, jer su neretko serpentinitski masivi prozeti magnezitskim zicama razlicite debljine (od nekoliko milimetara navise). Albit-epidotski i epidotski skriljci sa lokaliteta Belovode, koji genetski pripadaju istoj grupi stena, takodje bi mogli da poticu sa jednog mesta, najverovatnije iz oblasti koje izgradjuju metamorfiti regionalnog metamorfizma. Za ove vrste sirovina, stanovnici neolitske Vince i Belovoda najverovatnije nisu odlazili daleko od svojih naselja, s obzirom da se okolni teren karakterise raznovrsnom geoloskom gradjom i da je izgradjen upravo od ovakvih i slicnih stena. U blizini Vince na Avali, nalaze se veliki i dobro otkriveni profili serpentinita, a takodje je razvijen i kontaktni oreol oko tercijarnih vulkanskih stena. U siroj okolini Belovoda, na primer, na terenu kartiranom na listu V. Gradiste (OGK 1:100.000), Bogdanovic i Milojevic (1985) u Tumacu za list V. Gradiste opisuju kartirane kambrijumske jedinice (aktinolitske, hloritsko-epidotske sericitsko-hloritske skriljce) koje bi, prema odlikama sklopa i mineralnom sastavu, odgovarale sirovinama od kojih su izradjene analizirane glacane alatke sa samog lokaliteta. Analiza sirovina od kojih su pravljene glacane alatke na lokalitetima Vinca i Belovode samo su deo zapocetih petro-arheoloskih istrazivanja. Ona su ukazala na dalji pravac ispitivanja koji vodi ka terenskim radovima, pre svega u okolini samih lokaliteta. Najpre petrografskom, a po potrebi i drugim analizama primeraka donetih sa terena i komparacijom sa analizama alatki moglo bi se mnogo preciznije definisati podrucje odakle sirovine poticu.